یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا تَدَایَنتُم بِدَیْنٍ إِلَی أَجَلٍ مُّسَمًّی فَاکْتُبُوهُ....
(ای مؤمنان!هنگامی که خواستید به قرض و نسیه معامله کنید,آنرا تاسر رسیدی معین بنویسید....)سوره بقره آیه۲۸۲
شاید برای خیلی از ماها پیش آمده که معامله ای کردیم یا قرض یا نسیه ای داده ایم ولی بنا به دلایلی این معامله را مکتوب نکردیم وسندومدرکی تهیه نکردیم وهمین مکتوب نکردن باعث بروزضرر وزیان و مشکلاتی برای ماشده است.اما اگر به آیاتی مانند آیه فوق وهمچنین احادیث وقوانین ومقررات وموارد دیگر توجه شودوبه آنها عمل شود درمعاملات کم تردچار بروز مشکل خواهیم شد.
برای انجام معاملات اعتماد به حرف وقول و وعده های شفاهی صحیح وکافی نیست.زیرا اگر طرف مورد معامله شما به قول ووعده های خود برای پرداخت بدهی اش یا هرمورد دیگر عمل نکند شما دچار مشکل خواهید شد وآنگاه دیگر شاید نتوان احراز کرد که مالی به شخصی قرض داده شده یا با او معامله انجام شده که دراین صورت خسارت بزرگی به شما وارد خواهد شد.برای مثال اگرپولی به شخصی قرض داده شده ولی در برابر آن,این مقدار پول وزمان وعده استرداد پول وبه طور کلی رسید معتبر تهیه نشده شخص قرض دهنده بامشکل مواجه می شود زیرا اگر قرض گیرنده گرفتن این مبلغ را انکار کند مدرکی برای اثبات آن نیست ومشمول قاعده ید می شود :یدکه نشانه استیلا وتسلط انسان بر اشیا است.مصادیق مختلفی دارد گاهی وجود شی در دست انسان نشانه ید است مانند پولی که دردست شخصی است ودر تسلط و اختیار اوست ومیتواند هرگونه انتفاعی که میخواهد از آن شی ببرد.
در مثال دیگر اگرشما ملکی اجاره داده اید ویا فروخته اید وسند یا مدرکی از معامله خود با آن شخص ندارید نمی توانید حق خود را احراز کنید زیرا ماده ۳۵قا نون مدنی می گوید:تصرف به عنوان مالکیت دلیل مالکیت است مگرآنکه خلاف آن ثابت شود .به عبارت دیگر شما بدون مدرک وسند ورسید معین نمیتوانید ملک خود را از تصرف دیگری خارج کنید .
چرا از مکتوب کردن معاملات فرار می کنیم؟
شاید برای خیلی از ماها پیش آمده است که وقتی به شخصی (چه غریبه چه آشنا)پولی قرض داده ایم یا با او معامله کرده ایم به دلیل رو دربایستی ویا بی توجه ای به قوانین ومقررات و....از طرف مقابل رسیدی دریافت نکردیم و همچنین شاهدی هم نداشته ایم که بتوانیم قول ووعده های طرف معامله را در صورت بروز مشکل احراز کنیم.همانطور که ضرب المثل عربی می گوید: تعاشروا کالاخوان وتعاملوا کالأجانب .
(اگر انسان هرچقدر با کسی دوستی وبرادری داشته باشد در معاملات خود احتیاط ودقت کند و کارهایی مانند ثبت معامله و دریافت رسید را انجام دهد.)
قانون ثبت راجع به مکتوب کردن چه می گوید ؟
اگر به قوانینی مانند قانون ثبت توجه شود خواهیم فهمید که حتی گاهی مکتوب کردن معاملات توسط خودمان یعنی به طور دست نویس وغیررسمی برای احراز حقوق و تعهدات کافی نیست وباید به طور رسمی وسند به ثبت برسد .استناد می کنیم به م۴۶قانون مدنی که می گوید:ثبت اسناد اختیاری است مگر در مواردی مانند عقود ومعاملات راجع به عین یا منافع املاکی که قبلا در دفتر ثبت شده است وهمچنین استناد می کنیم به م ۲۲همین قانون که می گوید:
همین که ملکی مطابق قانون دردفتر املاک به ثبت رسید دولت فقط کسی را که ملک به اسم او ثبت شده یا کسی که ملک مزبور به او منتقل شده واین انتقال در دفتر املاک به ثبت رسیده یا اینکه ملک رسمی به وسیله ارث به او رسیده مالک می داند. این قوانین نشان دهنده ی اهمیت رسمی وثبت کردن برخی معاملات است که در غیر این صورت فاقداعتبار است.
گاهی آنقدر مکتوب کردن وثبت کردن مهم است که قرآن وقوانین فرقی بین محجوروغیر محجور قائل نشده است.همانطور که در ادامه آیه ابتدای متن می خوانیم :
فَإن کَانَ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفِیهًا أَوْ ضَعِیفًا أَوْ لاَ یَسْتَطِیعُ أَن یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُواْ شَهِیدَیْنِ من رِّجَالِکُمْ ...
(اگر مدیون سفیه یا صغیر است و صلاحیت امضا کردن ندارد پس امضا کند ولی او به عدل ودو تن از مردان گواه آرید واگر دو مرد نیاید یک تن مرد و دو زن....)
ودر انتهای آیه ۲۸۳همین سوره همانند دیگر آیات وقوانین به شهادت اشاره ای شده است که می خوانیم :
وَلاَ تَکْتُمُواْ الشَّهَادَةَ وَمَن یَکْتُمْهَا فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ .
(شهادت را کتمان نکنید وهر آنکه آن را کتمان کند قلبش گناهکار است ,وخدا به آنچه انجام می دهید داناست.)
هدف از نوشتن این مقاله این بود که با جزئی از قوانین که اهمیت مکتوب کردن را بیان می کند بیشتر آشنا شده وکم تر دچار مشکل شویم.
فائزه بصیری